سانتریفیوژ یا Centrifuge دستگاهی است که برای تفکیک اجزای مختلف یک مخلوط بر اساس چگالی، از نیروی گریز از مرکز بهره می گیرد. این دستگاه با سرعت زیاد می چرخد و در نتیجه اجزای سنگین تر نمونه به سمت بیرون ظرف حرکت می کنند، در حالی که اجزای سبک تر به سمت مرکز ظرف جابجا می شوند.

سابقه سانتریفیوژ
سانتریفیوژ نخستین بار در اوایل قرن نوزدهم توسط گوستاو دِ لاوال برای جدا کردن خامه از شیر طراحی و ساخته شدند. با پیشرفت های علوم زیستی و پزشکی در اوایل قرن بیستم، این دستگاه ها بهبود یافتند. در دهه ۱۹۴۰، سانتریفیوژ نقش مهمی در غنی سازی اورانیوم ایفا کردند. امروزه این دستگاه ها با سرعت های بسیار بالا و دقت فوق العاده در حوزه های گوناگون از جمله پزشکی، صنعت و تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرند.
قواعد کارکرد فیزیکی و مکانیکی سانتریفیوژ
سانتریفیوژ ترکیبات ماده را بر اساس چگالی با استفاده از نیروی گریز از مرکز جدا می کند. این نیرو ذراتی که چگالی بیشتری دارند را به سمت بیرون و پایین ظرف هدایت می کند، در حالی که ذرات با چگالی کمتر را نزدیک به مرکز نگه می دارد. برای تعیین لایه ای که ذرات در آن قرار می گیرند، لازم است تعادلی بین نیروی گریز از مرکز و نیروی مقاومت سیال برقرار شود. از نظر اصول عملکرد مکانیکی سانتریفیوژ به این گونه است روتور که بخش مهمی از دستگاه است که با سرعت بسیار بالا می چرخد و نمونه ها را در حالت تعادل نگه می دارد تا از لرزش و ناپایداری جلوگیری کند.
ویژگی های سانتریفیوژ:
- تفکیک سریع و با دقت بالای اجزای مختلف یک مخلوط به کمک نیروی گریز از مرکز
- تنظیم دقیق و قابل کنترل سرعت چرخش روتور
- قابلیت پردازش حجم های مختلف از نمونه ها، از آزمایشگاهی تا صنعتی
- تجزیه مؤثر ذرات با چگالی های متفاوت
- بهره وری و کارایی بالا در عملیات تفکیک
- کاهش خطر آلودگی به دلیل طراحی بهینه
- عملکرد مداوم و پایدار در طولانی مدت
- تضمین ایمنی در کار با مواد خطرناک و حساس
ضعف های سانتریفیوژ:
- قیمت خرید و هزینه های نگهداری زیاد در دستگاه های پیشرفته
- نیاز به تنظیم دقیق تعادل دستگاه سانتریفیوژ
- تأثیر پذیری از سرعت چرخش
- ضرورت نگهداری درست و تعمیرات مداوم
- تولید گرما بالا در سرعت های چرخش زیاد
- نویز بالا در حین عملکرد
- نیاز به انرژی زیاد به علت عملکرد برتر
مقایسه دستگاه سانتریفیوژ با سایر روش های جدا سازی:
1. Centrifuge

روش سانتریفیوژ برای جداسازی سریع و دقیق ذرات کوچک و متفاوت به کار می رود. این دستگاه اجزا را بر اساس چگالی و با استفاده از نیروی گریز از مرکز تفکیک می کند. با این حال به دلیل کارایی بالای آن، معمولاً هزینه های بالایی دارند و مدل ها باید به دقت متعادل شوند. همچنین عملکرد بهینه سانتریفیوژ به تنظیمات دقیق سرعت چرخش وابسته است.
2. Purification with a filter

تصفیه با فیلتر ذرات را بر اساس اندازه جداسازی کرده و مخلوط را از فیلتر عبور می دهد. این روش برای جداسازی ذرات جامد از مایعات مناسب، ساده و کم هزینه است، اما نیاز به تعویض مداوم فیلترها دارد و سرعت آن نسبت به برخی روش های دیگر کمتر است. کاربرد های آن شامل تصفیه آب آشامیدنی، فاضلاب، روغن، محلول های شیمیایی و سیستم های تهویه می شود.
3. distillation

تقطیر یک فرآیند جداسازی فیزیکی است که بر اساس تفاوت در نقطه جوش مواد عمل می کند و از تبخیر و میعان برای تولید محصولات خالص استفاده می کند. این روش برای تفکیک مایعات از یکدیگر بسیار مناسب است. با این حال تقطیر فرآیندی زمان بر است و انرژی زیادی مصرف می کند. از تقطیر در تصفیه آب، صنایع نفت خام و تولید الکل بهره برداری می شود.
4. Chromatography

کروماتوگرافی روشی دقیق برای جداسازی اجزا با استفاده از تفاوت در تعاملات آن ها با یک فاز ثابت و یک فاز متحرک است. این روش برای تفکیک مخلوط های پیچیده در تحلیل های علمی بسیار کارآمد است، اما هزینه بر، زمان بر و نیازمند تخصص و تجهیزات پیشرفته است. کروماتوگرافی در تجزیه و تحلیل شیمیایی، تشخیص دارو ها، بررسی ترکیبات زیستی و کنترل کیفیت کاربرد دارد.
5. Removal with solvent

برداشت با حلال روشی است که از تفاوت در حلالیت برای تفکیک اجزا استفاده می کند. این روش به دلیل سادگی و هزینه کم در جداسازی مواد با حلالیت های متفاوت کاربرد دارد. اما در مواردی که حلالیت مواد مشابه است کارایی کاهش می یابد و فرآیند زمان بر می شود. برداشت با حلال روشی است در صنایع داروسازی، شیمیایی، غذایی و محیط زیست برای تجزیه و استخراج مواد ارزشمند استفاده می شود.
6. sedimentation

رسوب دهی با تغییر شرایطی مانند pH یا دما، مواد را از طریق ایجاد رسوب جدا می کند. این روش ساده و کم هزینه است و برای تفکیک ترکیبات شیمیایی مفید است اما به تغییرات شیمیایی در نمونه نیاز دارد و در شرایط خاص محدودیت هایی دارد. کاربرد های آن شامل تصفیه آب، استخراج مواد معدنی، تولید مواد شیمیایی و تصفیه فاضلاب است.
فرآیند آماده سازی سانتریفیوژ
i. تهیه نمونه ها:
برای تهیه نمونه ها در سانتریفیوژ، ابتدا باید مطمئن شوید که نمونه ها به طور یکنواخت آماده شده اند؛ اگر نمونه ها یکنواخت نبودند، باید آن ها را هم زده یا رقیق کنید. پس از دستیابی به یکنواختی، حجم نمونه ها باید با ظرفیت لوله های سانتریفیوژ متناسب باشد و لوله ها باید از نظر نوع و اندازه با دستگاه سانتریفیوژ سازگار باشند.
ii. توازن نمونه ها:
برای اطمینان از عملکرد صحیح سانتریفیوژ، نمونه ها باید به دقت متعادل شوند تا حجم آن ها در لوله ها یکنواخت و برابر باشد. این اقدام از ایجاد لرزش های ناگهانی جلوگیری کرده و ایمنی دستگاه را تضمین می کند. به منظور دستیابی به تعادل دقیق استفاده از ترازوی حساس توصیه می شود که به بهبود عملکرد و افزایش کارایی دستگاه کمک می کند.
iii. پیکربندی دستگاه:
برای بهینه سازی عملکرد سانتریفیوژ لازم است که سرعت چرخش و زمان دستگاه بر اساس نیازهای آزمایش و ویژگی های مدل تنظیم شوند. این مشخصات معمولاً در پروتکل های آزمایشگاهی یا دستورالعمل های دستگاه ذکر شده است. تنظیم دقیق این پارامتر ها اطمینان حاصل می کند که تفکیک اجزا با دقت و کارایی مطلوب انجام می شود.
iv. نصب و شروع به کار دستگاه:
در مرحله بارگذاری و شروع دستگاه، لوله ها باید به طور صحیح و متعادل در روتور قرار گیرند و درب دستگاه به خوبی بسته شود. پس از این تنظیمات، برنامه سانتریفیوژ را آغاز کنید تا فرآیند جدا کردن به دقت انجام شود.
v. اتمام کار و خارج کردن نمونه ها:
پس از اتمام سیکل سانتریفیوژ، دستگاه را خاموش کنید و اجازه دهید تا سرعت چرخش کامل و خودکار کاهش یابد تا از آسیب به دستگاه و نمونه ها جلوگیری شود. سپس لوله ها را با احتیاط خارج کرده و دقت کنید که از جمع شدن رسوبات یا آسیب به نمونه ها جلوگیری کنید. رعایت این نکات به حفظ کیفیت نمونه ها و بهینه بودن عملکرد دستگاه کمک می کند و بسیار اهمیت دارد.
برند های مشهور سانتریفیوژ
1. Eppendorf

برند Eppendorf در سال ۱۹۴۵ توسط در آلمان تأسیس شد. این شرکت به عنوان یکی از پیشگامان جهانی در تولید تجهیزات آزمایشگاهی و تحقیقاتی به ویژه سانتریفیوژ ها شناخته می شود.
2. Beckman Coulter

برند Beckman Coulter در سال ۱۹۳۵ توسط آرتور اف. بکمن بنیان گذاری شد و به عنوان یکی از پیشگامان در زمینه تولید تجهیزات آزمایشگاهی و تشخیصی شناخته می شود. این شرکت در زمینه تولید سانتریفیوژ های پیشرفته، تجهیزات آنالیز خون و سیستم های تشخیصی شهرت زیادی دارد.
3. Sigma

برند Sigma در سال ۱۹۶۰ توسط کارل توماس ویکسلر ایجاد شد و به عنوان یکی از تولیدکنندگان پیشرو در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی و سانتریفیوژ ها شناخته می شود. Sigma به خاطر کیفیت بالای محصولات و نوآوری های مستمر در طراحی تجهیزات در بسیاری از آزمایشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در سطح جهانی مورد استفاده قرار می گیرد.
4. Hermle

برند Hermle در سال ۱۹۵۷ توسط کارل هرمل بنیان گذاری شد و به عنوان یکی از تولیدکنندگان معتبر در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی مانند سانتریفیوژ، یخچال ها، روتور ها شیکر های آزمایشگاهی، پمپ های خلا و غیره شناخته می شود.
5. Hettich

برند Hettich در سال ۱۹۰۴ توسط ویلهلم هتیش راه اندازی شد و به عنوان یکی از رهبران جهانی در تولید تجهیزات آزمایشگاهی به ویژه سانتریفیوژها، شیکرها، سیستم های تهویه و میکروسانترفیوژ ها شناخته می شود.
کاربرد سانتریفیوژ
- تجزیه سلول ها، باکتری ها، ویروس ها و ذرات مختلف از مایعات، به منظور تهیه نمونه های سرم و پلاسما برای آزمایش های بالینی و تحقیقات پزشکی در آزمایشگاه های پزشکی و بیولوژیکی انجام می شود.
- بررسی و تصفیه مواد شیمیایی و بیولوژیکی و همچنین کنترل کیفیت و خلوص مواد اولیه و محصولات نهایی در تولید دارو ها
- این روش برای جداسازی و خالص سازی ترکیبات مختلف، مانند تولید پلیمر ها و مواد شیمیایی تخصصی، و همچنین ارزیابی و کنترل کیفی مواد شیمیایی در تحقیقاتی استفاده می شود.
- برای تفکیک ذرات از نمونه های آب، خاک و هوا، جهت تحلیل های محیطی و ارزیابی میزان آلودگی و اندازه گیری ذرات آلاینده در محیط های مختلف استفاده می شود.
- در پژوهش های علمی، سانتریفیوژ به تحلیل و مطالعه ساختار و خصوصیات بیومولکول ها و نانوذرات کمک می نماید.